Veelgebruikte Argumenten

Wat men beweert:
We denken dat we invloed hebben, maar de wereld reageert natuurlijk niet op onze individuele acties.

In het kort:
Hoewel je als individu maar weinig hebt in te brengen, laat de geschiedenis heel duidelijk zien: de grootste macht ligt altijd bij ‘de burgers’.

Het begint altijd met een kleine groep mensen met een goed idee

De transitie naar een meer duurzame en sociale economie begint bij de nieuwsgierigheid van mensen. Als individuen zich hierin gaan verdiepen, komen de vragen vanzelf; Is het logisch wat we doen? Handel ik vanuit wat ik belangrijk vind? Er is een kleine groep mensen die vervolgens op basis van deze vragen aan de slag gaat. Zij werken alternatieven uit, denken na over andere oplossingen of starten ten minste het debat.

Verandering begint bij het bevragen van de status quo

Laten we beginnen met een voorbeeld. Veel mensen werken bijvoorbeeld 5 dagen in de week, van 9 tot 5. Voor dat werk heeft een groot deel van de Nederlanders een auto nodig om te forensen. Van de werktijd besteden ze gemiddeld 1,5 dag per week om hun auto te bekostigen. Weegt het bezitten van die auto op tegen die anderhalve dag die je ook aan andere dingen kan besteden?

De status quo hoeft zichzelf eigenlijk nooit te verdedigen. We vinden het huidige, bestaande systeem logisch. Als je toch vragen gaat stellen, kan je gemakkelijk vastlopen. In bovenstaande voorbeeld werkt de gemiddelde forens soms zelfs langer voor de auto dan dat deze gebruikt wordt voor de reistijd naar het werk. Dit zijn ongemakkelijke constateringen. Op vele gebieden kent ons economische denken zulke inconsequenties. Vanuit economische logica gaat het gedrag soms in tegen het eigenbelang van het individu of de samenleving. Denk aan de reeks schandalen van milieudelicten waar overheden met fluwelen handschoen optreden om de economie te sparen. Tegelijk staat volksgezondheid op het spel.

“The real power is the power of the people”

New Financial Forum organiseerde een gesprek met Satish Kumar. Hier komt deze mooie quote uit. Een mooie gesprek om terug te kijken.

Wat men beweert:
Net als je de voordelen van fiets versus auto met behulp van een paar helder geformuleerde zinnen uiteen hebt gezet, begint je gesprekspartner over het feit dat we “sowieso met teveel mensen zijn” of een vergelijkbare wisseling van onderwerp. En je herkent vast het moment dat het opeens persoonlijk wordt: “maar jij rijdt auto, dus …”.

In het kort:
Veel gesprekken over de transitie zijn lastige gesprekken. Er is veel wetenschappelijk bewijs dat het anders moet op gebied van klimaat, biodiversiteit en sociale zekerheid. Het vereist ook gedragsveranderingen en daar hebben mensen een hekel aan. Dus in gesprekken komt weerstand voor. Ontkenning is eenvoudiger dan actie en dat uit zich in veel verschillende vormen, zoals de drogredeneringen.

De Drogreden

Er is een set van zo’n 12 vaak voorkomende drogredenen. We pakker er hier vijf uit, met een specifiek voorbeeld en een mogelijke reactie. 

Het weglaten van bewijs of omkeren van de bewijslast

Een veel gebruikte argumentatietruc betreft het weglaten van het bewijs van een stelling. De uitdaging die jij dan opeens voorgeschoteld krijgt is om te bewijzen dat het niet zo is. Hoe werkt dat? Iemand kan beweren dat “iedereen weet dat de opwarming van de aarde wordt veroorzaakt door de zon” of “een economie zonder groei bestaat niet, geef mij één argument waarom dat wel kan”. 

Jouw gevoel kan zijn dat je nu het tegendeel moet bewijzen, maar je kan natuurlijk eerst vragen waarom iemand vindt dat dit zo is. Het voordeel is dat je iemand eerst beter gaat begrijpen voordat je gaat reageren. Dit werkt vaak goed in gesprekken met mensen waar je het niet helemaal mee eens bent. De meest simpele start is vanuit de vraag: “dus jij zegt dat […] is dat wel zo?”

De cirkelredenering

Een cirkel is rond omdat het cirkelvormig is. En zo levert iemand die de cirkelredenering gebruik een bewijs dat bestaat uit het (anders) noemen van datgene wat diegene juist probeert te bewijzen.

Mensen die tegenstander zijn van windmolens vinden ze vaak aantasting van het landschap omdat veel mensen het geen mooi gezicht vinden. Dat is geen bewijs, maar een cirkelredenering. Als je zou vragen of snelwegen dan geen aantasting van het landschap zijn, krijg je te horen dat mensen daar niet over klagen. Door over snelwegen te beginnen heb je niet meteen de beste start van een prettig gesprek, maar het kan een enkele keer wel van pas komen.

Ook deze drogreden is vaak ingegeven door weerstand tegen de veranderingen. Je blijft met iemand in gesprek door bijvoorbeeld te vragen waarom het dan geen mooi gezicht is, of wat volgens diegene een mooi landschap is. Waarom houden ze eigenlijk zo van het Nederlandse landschap? Wat zouden we allemaal moeten behouden aan het landschap, etc. (je begrijpt welke kant dit gesprek op kan gaan).

Bespelen van persoon of ad hominem

“U bent natuurlijk slim genoeg om te weten dat we uiteindelijk met teveel mensen op deze Aarde zijn”. Met deze vleiende zin wordt je – als je niet oplet – voor het karretje van je gesprekspartner gespannen. Ben je anders niet slim genoeg? Ho, wacht even!

Nee, hier lopen twee zaken door elkaar: er wordt iets beweerd (ook nog eens zonder bewijs, zie hierboven) én degene die het daarmee oneens is, wordt dom genoemd. Een drogreden, vergelijkbaar met de Ad Hominem (op de persoon spelen). Het is een vaak gebruikte gesprekstechniek om ergens onderuit te komen. Bij deze persoonlijke aanval wordt jou iets verweten waardoor jij geen autoriteit hebt om iets van het onderwerp te vinden. “Het basisinkomen is niet haalbaar, bovendien ben jij geen econoom, dus wat weet je er nou van?”

Het advies is om terug te gaan naar het argument waar je over begon. Laat je niet verleiden om op deze persoonlijke aanval in te gaan. Benoem het wel als het je opvalt en zeker als het je raakt.

Onjuist beroep op autoriteit

Een variant hiervan ken je zeker: “De economie is alleen nog te redden als de Nederlandse staat eigenaar wordt van alle banken, dat las ik deze week op Facebook.” Nu is Facebook, Twitter of welk medium dan ook geen reden om de boodschap klakkeloos te accepteren. Tegelijk wordt er ook echt goed materiaal verspreid via deze kanalen. Het gaat er vooral om van wie het bericht op Facebook afkomstig is. 

De beste aanpak is dus wederom om door te vragen: wie zei dat, of naar welke bron wordt er verwezen? En probeer ook te achterhalen of diegene het echt gelezen heeft – dus vraag naar de belangrijkste argumenten van het onderzoek of de bron. Het komt vaak genoeg voor dat mensen de kopjes lezen en de rest er zelf wel bij bedenken.

Die bronnen kun je overigens eenvoudig nagaan. Er is een klein aantal wetenschappers en pseudowetenschappers dat veel schrijft over het niet bestaan van door de mens veroorzaakte klimaatverandering. Op Desmog kun je nagaan of je met zo’n charlatan te maken hebt als bron. En op Skeptical Science vind je bovendien vaak goede weerlegging van de onzinstandpunten van zulke artikelen. In een gesprek is het niet handig als je naar internet moet uitwijken. Het kan je wel helpen om hier te kijken als je zelf twijfelt over bepaalde standpunten.

Vals dilemma en Stroman

Een veelvoorkomend vals dilemma, dat we ook vaak tegenkomen bij Veel Gebruikte Argumenten, is een oneigenlijke tegenstelling tussen economie en milieu of klimaat. Iemand zegt dan bijvoorbeeld tegen jou: “klimaatmaatregelen kosten veel geld, dus eerst moet de economie groeien.” Bij het valse dilemma wordt vaak slechts 1 optie genoemd als tegenstelling (had je al bedacht dat er ook klimaatmaatregelen die geld besparen, bijvoorbeeld door minder energie te verspillen?).

Soms wordt er ook nog gebruik gemaakt van overdrijvingen, ook wel de Stroman genoemd: “dus jij zegt dat klimaatmaatregelen onze economie in de soep mogen laten lopen?” Waarschijnlijk heb jij dat helemaal niet beweerd, maar jouw gesprekspartner heeft dat argument nu wel gebruikt om te gebruiken in het debat. Opeens moet je de discussie aangaan over een argument dat jij niet hebt gebruikt.

Bij dit soort drogredenen moet je wel scherp blijven. Probeer zo snel mogelijk aan te geven dat jij vindt dat dit dilemma niet klopt of dat er sprake is van een stroman (en dat je dit niet waardeert!). En maak duidelijk wat wel jouw standpunt is (“ik beweer juist het omgekeerde – dat belangrijke klimaatmaatregelen uitblijven omdat we zo eenzijdig op onze korte termijn economie focussen, terwijl we er op lange termijn beter van worden”).

In het algemeen

Je merkt dat veel drogredenen jou kunnen uitdagen om te ‘happen’. Juist als je niet in debat gaat, maar een gesprek begint, dan sta je open om vragen te stellen. Probeer er eerst achter te komen wat mensen drijft en waarom ze bepaalde standpunten en zienswijzen innemen. Je zal zien dat er ergens punten zijn waar je overeenkomst van mening hebt en van waaruit je samen kunt onderzoeken welke overlap er is in jullie beelden voor een duurzame sociale toekomst.

Wat men beweert:
Jij weet het zo goed? Circulair, duurzaam, nieuw economisch denken? Maar dan mag jij dus ook niet op vakantie met het vliegtuig en hoe durf jij dan een auto te hebben – niet eens elektrisch?!

In het kort:
Je wordt de maat genomen zodra je jouw zorgen over verlies aan biodiversiteit, klimaatverandering, milieuvervuiling of sociale wantoestanden uitspreekt. Misstanden in kobaltmijnen kun je verschrikkelijk vinden terwijl je over een mobiele telefoon beschikt. Er is geen noodzaak om eerst je deelname aan de maatschappij op te zeggen voordat je misstanden aan de kaak stelt!

Je bent geen heilige?

Toen Greta Thunberg de klimaattop in New York wilde bijwonen zeilde ze de Atlantische Oceaan over. Vervolgens werd op veel plaatsen kritisch geschreven, maar niet over de private jets, of de regeringsvliegtuigen van de andere bezoekers…, maar over alle onvolkomenheden van de boottocht van Thunberg. Wie kritiek levert of kiest om minder te vervuilen, komt onder een vergrootglas te liggen.

Het is in de dagelijkse praktijk behoorlijk lastig – misschien zelfs wel onmogelijk om een volledig verantwoord duurzaam leven te leiden. Een enkele uitzondering als een Green Evelien of andere donkergroene idealisten redden het misschien nèt.

Daarom moet het systeem veranderen!

Omdat het vrijwel onmogelijk is om het op individueel niveau perfect te doen, is de eerste stap het ter discussie stellen van het economische systeem. Als echt duurzaam leven niet mogelijk is in onze maatschappij, dan is het niet logisch om mensen van goede wil te wijzen op imperfecties. De reden dat dit gebeurt is wel goed te verklaren vanuit de psychologie.

De term daarvoor is ‘cognitieve dissonantie’. Oftewel het mentale ongemak dat ontstaat wanneer je word geconfronteerd met zaken die in tegenspraak zijn met jouw overtuigingen, meningen, perspectieven en normale manier van doen. De menselijke psyche is ingesteld om zichzelf te beschermen tegen emoties als angst, schuld, verdriet, wanhoop. Wat je dan gaat doen: ontkennen, bagatelliseren of belachelijk maken.

Of je kijkt of de afzender van het bericht misschien toch ergens op te pakken valt. Dat is ook een veilige oplossing voor jouw psychische druk: die persoon rijdt auto, dus hij/zij is niet consequent, dus ik hoef niets te veranderen.

Wat kun je doen?

De meeste mensen vinden een gezond klimaat echt wel belangrijk. Ze snappen ook wel dat het warmer wordt, of dat er minder insecten zijn en dat dit een probleem is. Ze zien geen goede oplossingen en ze voelen zich hulpeloos. Wat dan in ieder geval niet helpt: nog meer wetenschappelijke feitjes. En waarschijnlijk ook niet het belasten van milieuvervuiling of CO2 uitstoot. Dan denken mensen: “ik heb er toch voor betaald?”

Als ik geloof dat iedereen in grote auto’s rijdt en meer energie verbruikt dan ik, dan zal ik hetzelfde doen – of meer! Onderzoek heeft aangetoond dat als mensen denken dat hun buren meer energie en water besparen dan zijzelf, ze dat ook gaan doen – of zelfs meer! Kortom, sociaal gedrag is erg gestuurd door de norm van de groep. Wanneer we met sociale netwerken werken, moeten we voorkomen dat we klimaatverandering als catastrofe, kosten en opoffering beschouwen. We kunnen maatregelen tegen klimaatverandering ook proberen te positioneren als slimme groeioplossingen voor onze steden en bedrijven, of als een nationale verzekeringskwestie, of als een oplossing voor het probleem van onze volksgezondheid. Wat we kunnen doen: hoop creëren. En dat kun je doen door te benadrukken wat een duurzaam leven je oplevert.

En als iemand de fouten in jouw gedrag benoemt? Dan kun je ook bedanken voor de tip en vragen of ze idee hebben hoe jij minder zou kunnen vliegen/autorijden of internetten…