Auteur: Mariana Mazzucato
Uitgever: Allen Lane
Marianna Mazzucato is misschien wel de meest invloedrijke econoom van dit moment en The Times noemde haar zelfs “world’s scariest economist”. Eerder schreef ze de boeken De Ondernemende Staat en De Waarde Van Alles, waarbij ze zich respectievelijk richtte op hoe overheden innoveren en hoe waarde gecreëerd wordt. Nu heeft ze een boek geschreven waarin ze haar visie op hoe onze kapitalistische economie hervormd dient te worden uiteenzet: Een Missie Economie.
In een missie economie richten we ons niet op zoveel mogelijk economische groei, maar op het bepalen van maatschappelijke missies. Voorbeelden van zulke missies zijn het aanpakken van klimaatverandering met een Green New Deal, de coronapandemie en de grote ziektes als kanker aanpakken met sterke en innovatieve zorg, of het verminderen van ongelijkheid in digitale vaardigheden en toegang tot de digitale wereld. De inspiratie komt bij de Apollo-missie naar de maan vandaan. Deze missie liet zien hoe je met een duidelijke visie en goed leiderschap het schijnbaar onmogelijke kan bereiken.
Mazzucato bouwt voort op de ideeën van evolutionaire economen en de twee bekende John’s van de economie, John Maynard Keynes en John Kenneth Galbraith. Maar wellicht nog belangrijker is dat ze inspiratie haalt uit een diverse groep vrouwelijke collega economen en denkers (waaronder Hannah Arendt, Elinor Ostrom, Kate Raworth, Stephanie Kelton, Edith Penrose en Carlota Perez). Zo schrijft zij zelf ook ‘it is to the future young women scholars and practitioners that this book is also dedicated’.
Het boek begint met een korte uiteenzetting van wat de oorzaken voor de grote maatschappelijke problemen van vandaag zijn. Ten eerste, zitten we in de problemen doordat de financiële sector niet langer de echte economie ondersteunt en daar in investeert. In plaats daarvan financiert de financiële sector vooral zichzelf. Dit heet ook wel FIRE zoals de statistische categorie voor de financiële sector en de verzekerings- en vastgoedsector heet (Finance, Insurance, and Real Estate). Ten tweede, ontstaan er veel problemen doordat bedrijven zich steeds meer zijn gaan richten op korte termijn financiële winst. Ten derde, veroorzaken vervuilende praktijken de klimaatcrisis. En tot slot, worden problemen zelden aangepakt doordat overheden traag, afwezig of timide zijn.
De achterliggende reden dat we de grote problemen van vandaag niet aanpakken is dat we verkeerde economische theorieën, ook wel mythes, aanhangen. We denken dat bedrijven waarde creëren en risico nemen, terwijl de overheid er enkel voor is om bedrijven te faciliteren en risico weg te nemen. We denken dat de overheid enkel iets moet doen als de markt faalt. Als de markt het zelf kan moet overheid niks doen. De enkele dingen die de overheid dan toch moet doen, moet ze doen alsof ze een bedrijf is. Bedrijven zijn namelijk efficiënt en overheden bureaucratisch, dus als de overheid zoveel mogelijk lijkt op een bedrijf zal dit beter zijn. Daarnaast kan het ook handig zijn om zoveel mogelijk uit te besteden. Bedrijven blijven altijd efficiënter, dus uitbesteden zal belastinggeld besparen. Tot slot, moet de overheid vooral niet dingen bepalen of beïnvloeden. Zij zal het namelijk bijna altijd aan het foute eind hebben. Het beste wat de overheid daarmee kan doen is zo neutraal mogelijk zijn en een gelijk speelveld creëren voor het innovatieve en productieve bedrijfsleven. Deze manier van denken ligt ten grondslag aan onze onkunde om de problemen van de 21e eeuw op te lossen.
De oplossing zit hem in een nieuwe manier van denken over de economie en overheid, in andere woorden een nieuwe politieke economie. In deze manier van denken erkennen we dat waarde collectief gecreëerd wordt door het bedrijfsleven, overheden en het maatschappelijk middenveld. Overheden dienen zich te richten op het vormgeven en creëren van markten die positief bijdragen aan de samenleving, niet alleen het corrigeren van markten als iets misgaat. Organisaties, privaat maar ook publiek, moeten investeren in hun dynamische bekwaamheden om effectief te kunnen experimenteren en leren in een onzekere wereld. Financiering dient geduldig te zijn en gericht te worden op de beoogde doelen en uitkomsten. De huidige obsessieve focus op overheidsschulden en tekorten en de vraag ‘maar hoe betalen we dat’, moeten we achterlaten. Naast de risico’s en kosten, moeten nu ook de opbrengsten gesocialiseerd worden. Een eerlijke verdeling moeten we realiseren, niet door meer te herverdelen achteraf, maar door de marktuitkomsten zelf eerlijker te maken door mensen fatsoenlijk te belonen voor het werk dat zij doen en collectieve vermogensstructuren op te bouwen. Bedrijven dienen bestuurd te worden met een betekenisvol doel door alle belanghebbenden. Dus naast de aandeelhouders, moeten ook de werknemers, consumenten, de lokale gemeenschap, de bredere samenleving, natuur en aarde, mee bepalen hoe dingen gaan. De interactie tussen bedrijven en overheden dient symbiotisch, elkaar versterkend, te worden, in plaats van de huidige parasitische publiek-private ‘samenwerkingen’, waarbij het juist ten koste van de ander gaat. En tot slot, dienen burgers actief te participeren bij het vormgeven van onze economie en kiezen van maatschappelijke missies, bijvoorbeeld door middel van burgerraden.
Verschillende landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, Zuid Africa, Brazilië en Italië, en internationale organisaties, zoals de Europese Unie, de OESO en de Verenigde Naties, maken al gebruik van Mazzucato adviezen en inzichten, en met dit boek zal haar invloed ongetwijfeld nog groter worden. Een inspirerende econoom om te blijven volgen.
Sam de Muijnck