Veelgebruikte Argumenten

Wat men beweert:
De economie is als wetenschap is een neutraal verschijnsel en is daarmee universeel toepasbaar op allerlei soorten problemen op alle verschillende in onze wereld. Er zijn misschien enkele economen die discrimineren, maar de wetenschap in z’n geheel doet dat niet.

In het kort:
Er bestaan exacte wetenschappen, zoals natuur- of scheikunde. En we kennen sociale wetenschappen, zoals humanistiek, sociologie of antropologie. Economie lijkt, door het modelmatige en cijfermatige karakter vaak een exacte wetenschap, maar die gedachte is niet correct. Een probleem is dat westerse mannen een grote invloed hebben op deze wetenschap en vanuit hun eigen perspectief wetenschap bedrijven. Dit heeft impact op de selectie van economische vraagstukken, maar het gaat zover dat er sprake is van institutionele discriminatie in de economische wetenschap. Daarnaast voelen vrouwen, zwarten en verschillende groepen minderheden zich gediscrimineerd door de economische wetenschap of door economen en hun gedrag.

“De economie” wordt gedomineerd door westerse mannen

De economie werd en wordt nog steeds gedomineerd door blanke westerse mannen uit de hogere en middenklasse. Dit heeft geleid tot verschillende vooroordelen in het economisch denken. Ideeën van vrouwen, wetenschappers uit het mondiale zuiden, minderheden en mensen uit de lagere sociale klassen worden genegeerd. En dat speelt zowel in het onderzoek als in het onderwijs. Dat geldt voor hun economische situatie, waarden, belangen en hoe ze hun leven organiseren. Tot op de dag van vandaag ondervinden vrouwen, zwarten en minderheden meer belemmeringen in de economie dan mannen en blanken. De oorzaken hiervan variëren van subtiele maar alomtegenwoordige onbewuste vooroordelen tot regelrechte seksuele intimidatie door collega’s.

Discriminatie in cijfers

De economische wetenschap en het economieonderwijs hebben nog een lange weg te gaan naar een cultuur waarin iedereen gelijk en eerlijk wordt behandeld. Onderzoek uit 2019 van de American Economic Association maakte dat al duidelijk. Bijna de helft van alle zwarte en de helft van alle vrouwelijke economen ervoeren discriminatie. Slechts 14% van de zwarte economen vond dat zwarte mensen gerespecteerd worden in het vakgebied en minder dan de helft (45%) van alle respondenten vond dat minderheden gerespecteerd worden. Economen met een handicap of een andere seksuele geaardheid bleken ook meer discriminatie te ervaren. Uit de enquête bleek ook dat ongeveer de helft van de vrouwelijke economen geen presentatie wilde geven op het werk of op een seminar om respectloos gedrag te vermijden.

… en sexuele intimidatie

Misschien nog verontrustender is dat seksuele intimidatie wijdverbreid lijkt te zijn. 42% van de vrouwelijke economen kreeg te maken met seksueel getinte opmerkingen of gedrag van collega’s of studenten, 10% werd lastig gevallen door een collega, 7% werd bedreigd als ze niet romantisch of seksueel meewerkten, 2% kreeg te maken met seksueel geweld, 6% kreeg te maken met een poging tot seksueel geweld, en 12% werd op een andere manier aangeraakt waardoor ze zich ongemakkelijk voelden. De #MeToo-beweging bracht ook een bredere cultuur van seksistisch gedrag in de economie aan het licht. Misschien wel het bekendst is dat Alice Wu aantoonde hoe misogyn en giftig het taalgebruik op economische banenwebsites is (Wu, 2017).

Ongewenste gevolgen

De bestaande dominantie van witte mannen heeft naast discriminatie en intimidatie ook veel ongewenste gevolgen voor de discipline zelf. Een van de meest directe is misschien wel een lagere kwaliteit van onderzoek en slechter bruikbare theorie. Kijk bijvoorbeeld naar Onzichtbare vrouwen – Waarom we leven in een wereld voor en door mannen ontworpen van Caroline Criado-Perez (2019). Dit is een boek vol met data over allerlei manieren waarop vrouwen buiten beschouwing blijven en hoe dit op veel producten en beleid minder geschikt maakt voor vrouwen, in sommige gevallen zelfs gevaarlijk of dodelijk.

Maar is dat specifiek een ‘economen probleem’?

Dat is helaas niet het geval, maar vergeleken met andere wiskunde-intensieve vakgebieden heeft de economie de grootste sekseverschillen op het gebied van salarissen, arbeidstevredenheid, promotie- en aanstellingspercentages (lees bijvoorbeeld deze Engelstalige publicatie).

De verschillen worden vaak alleen maar groter. Kijk bijvoorbeeld naar salarissen van hoogleraren economie. De verhouding tussen een salaris van een vrouw ten opzichte van een mannelijke collega daalde van 95% in 199van een mannensalaris in 1995 naar 75% in 2010.

---

Wat men beweert:
De economische wetenschap moet zich niet bemoeien met ethiek of politieke kwesties. Economen adviseren op basis van modellen en cijfermatige onderbouwing. Op deze manier is de wetenschap objectief en niet normatief.

In het kort:
Economen als wetenschappers doen hun best om persoonlijke voorkeuren buiten hun wetenschappelijke analyses te houden. Dat is een goede aanpak en dat moeten we zeker behouden. Tegelijk werken economen met een set van onderliggende aannames die niet waardevrij zijn. Denk maar aan de opvatting dat ‘de waarde’ van iets tot uitdrukking komt in de prijs. Door het gesprek over waarden en moraal wel toe te laten tot de economievakken kunnen leerlingen en studenten kritisch gaan denken.

Normatief versus positieve economie

De huidige economieprogramma’s beginnen vaak met het naast elkaar plaatsen van normatieve en positieve economie. 

• Normatieve economie: houdt zich bezig met de ‘wat zou moeten’-vragen, meer iets zijn voor filosofen en politici.
• Positieve economie: houdt zich bezig met de technische ‘zoals het is’-vragen. Deze economie is het studieobject voor de economen, als echte objectieve wetenschappers. (Butler, 2009). 

In deze definities kun je al zien dat ze allebei van belang zijn, beide manieren om de economie te bestuderen verdienen de aandacht van de economische onderzoeker. Studenten moeten weten wat het verschil tussen beide is. Dat inzicht zou al in het voortgezet onderwijs moeten worden besproken.

Liever niet normatief?

Waarom horen we economen dan vaak zeggen dat hun werk niet-normatief is, dat ze objectief een positieve analyse uitvoeren? Scheikundigen hoor je echt nooit zeggen: “normatieve chemie is nauwelijks voorstelbaar”. Maar ook literatuurwetenschappers zeggen het niet vaak, omdat van hen juist wordt verwacht dat zij waardeoordelen vellen. De reden waarom economen het zo vaak zeggen is omdat er veel onderliggende normen zijn in het onderzoeksveld van de economie. Daarom proberen economen waardeoordelen te vermijden. Deze schijn van positiviteit en objectiviteit kan worden gehandhaafd zolang alle economen dezelfde reeks normatieve veronderstellingen gebruiken om hun werk te onderbouwen (zoals dat prijzen de waarde van iets weerspiegelen), maar dat maakt de economische wetenschap zeker niet waardevrij.

En natuurlijk willen economen niet iedereen bewust bedriegen. De meeste economen die wij kennen hebben deze beroepsethiek van de “technische adviseur” hoog in het vaandel staan. Ze proberen hun persoonlijke opvattingen niet op te dringen. Dat iedereen z’n best doet om zo objectief mogelijk te blijven hoort natuurlijk bij het goed bedrijven van wetenschap. Economen moeten proberen hun persoonlijke opvattingen niet mee laten wegen in hun analyse. Maar tegelijk hoeven we het normatieve niet als iets gevaarlijks te behandelen. Ook bij andere vraagstukken in onze samenleving zien we dat bij moeilijke vraagstukken transparantie en actieve betrokkenheid de beste oplossing is.

Neutraliteit en de macht

Het idee van de econoom als neutraal technisch adviseur houdt nog een ander gevaar in: economische adviseurs werken over het algemeen voor de machthebbers. De meeste economen zien zichzelf niet als dienaren van regeringen en CEO’s, maar liever als dienaren van “het volk”. Maar het onderscheid is dun. Als we niet goed opletten wiens belangen worden gediend, kunnen economen gemakkelijk de bestaande machtsverhoudingen in de samenleving in stand houden of zelfs verergeren.

Maak normatieve kwesties inzichtelijk

Maak studenten en leerlingen bewust van waarden door ze openlijk te bespreken in de klas. Bijvoorbeeld met de lesbrieven voor het voortgezet onderwijs en zeker met behulp van Economy Studies. Door normatieve kwesties te bespreken leren studenten kritisch na te denken over de rol van waarden bij het bestuderen van economische onderwerpen. Door waarden onbespreekbaar te laten of door ze in één vak over ethiek onderbrengen, maken we studenten blind voor waarden bij het uitvoeren van hun analyses. Het economie-onderwijs moet zo ingericht zijn dat we studenten aanleren om waardeoordelen te verbergen. In plaats daarvan zou het een standaardpraktijk moeten zijn in alle economievakken om waarden bloot te leggen en ze openlijk te bespreken. Ook als dat soms wat lastiger is. Deze transparantie en duidelijkheid kunnen op hun beurt de samenleving helpen bij haar economische besluitvorming.

Geen indoctrinatie!

Misschien denk je nu dat wij voorstander zijn van het uitdragen van de communistische theorie in het voortgezet onderwijs? Hopelijk denk je dat niet serieus, want wij zijn er fel op tegen om studenten specifieke waarden bij te brengen. Je wil juist bereiken dat studenten leren kritisch en onafhankelijk te denken. Het opdringen van één bepaald normatief idee is simpelweg indoctrinatie. 

Wat is het verschil tussen onderwijs en indoctrinatie? Bij (goed) onderwijs probeer je een volledig beeld te schetsen, met voors en tegens, sterke en zwakke punten, de status quo en alternatieven. Indoctrinatie gaat over eenzijdig en kritiekloos argumenten aandragen om je studenten ergens van te overtuigen. Vandaag de dag zijn er lobbygroepen die zich actief inzetten om bepaalde politieke ideeën binnen het economie onderwijs te promoten. Zo is er in de VS bijvoorbeeld de Foundation for Economic Education (FEE). Medegefinancierd door de miljardair broers Charles en David Koch promoot zij op haar website “individuele vrijheid, vrije markteconomie, ondernemerschap, privé-eigendom, een hoog moreel karakter en een beperkte overheid”. Wij verzetten ons hier net zo hard tegen als tegen de monopolisering van het economisch onderwijs met bijvoorbeeld Marxistische ideeën, zoals in verschillende communistische landen het geval was.

Wetenschappelijke waarheidsvinding moet centraal staan. Wat je wil bereiken is dat leerlingen en studenten elke veronderstelling en elk argument in twijfel mogen trekken en mogen onderzoeken. Wanneer er les over een onderwerp wordt gegeven, moeten de daaronder liggende waarden als een afzonderlijk en belangrijk element worden behandeld in die les. Een les over arbeid is pas compleet als de verschillende waarden worden besproken die een rol spelen in arbeidsprocessen en -regelingen, zoals redelijkheid, autonomie en efficiëntie.

In een democratische samenleving moeten normatieve beslissingen door de burgers worden genomen, hetzij rechtstreeks, hetzij via verkozen vertegenwoordigers. Daarom pleiten wij er niet voor om economiestudenten op te leiden om normatieve beslissingen te nemen en die te verdedigen met “verborgen” ethische argumenten. Dat is wat nu gebeurt met de impliciete aannames in de theorie. In plaats daarvan moeten studenten leren om degenen die beslissingen nemen te informeren over de waarden die relevant zijn voor de economische kwestie waar het over gaat. Zij moeten dus juist goed in staat zijn de verschillende economische beslissingen op transparante wijze te presenteren, samen met hun onderliggende waarden. En ze moeten kunnen aangeven hoe en waar deze eventueel met elkaar in conflict komen.

---